Rabu, 14 September 2016

GAGURITAN "Agama Dafsi"

Pawos                                                                                     Hal

*     A G A M A   …………………………………………..……………..       1
1.   Brahman   ………………………………………………………         9
2.   A t m a   …………………………………………………………     11
3.   K a r m a   ………………………………………………………     12
4.   Samsara / Punarbhawa   …………………………………….       15
5.   M o k s a   ……………………………………………………...     17
*     S U S I L A    ………………………………………………………..    18
*     TRI GUNA   …………………………………………………………     20
*     TRI KAYA PARISUDHA   …………………………………………   22
*     SAD GUNA   ………………………………………………………..     30
*     PANCA SATYA   …………………………………………………...    33
*     TRI MALA   ………………………………………………………….    35
*     SAD RIPU   ………………………………………………………….    36
*     SAD TATAYI   ………………………………………………………    38
*     SAPTA TIMIRA   ……………………………………………………    40
      Pawēwēh     …………………………………………………………     42.
      *     Rarahinan

P’Goeg, Peguyangan
2005























         

GAGURITAN "Agama"

A G A M A

Agama Hindu puniki kawit rauh saking dura – negara, jagat India.
Saking India rauh ke Jawa tur ngraris taler ke Bali. Sesampunê ring Bali Agama punika awor ring agama kalih kabudayaan sanê sampun wênten ring Bali.
I.       Punapi Tetujoanê me-Agama.
Kadi mungguh ring Sarasamuscaya :
a.   “ Umangguh ita wasana Ijatra paratra ”
artin ipun : Yan tan me-Agama dados manusa sanê tan madwê Kasusilaan ( Asura ).
b.   “ Ana pwa wang tangumaweyang Dharma Sadana tambaning naraka-loka kangken lara, pejah pwa wang mangkana janma mara ring dêsa katunan-tamba tengaran ika hêtuning tan katemu inak ambek “
artin ipun : Yaning wênten jadma nênten ngemargiang agama ( dharma ), sanê marupa tamba kasengsaran manusa, mawinan padem jadma punika pateh anakê sakit sanê magingsir ring genahê sanê nênten wênten tamba, sinah ipun manggih kasengsaran.

















II.      Punapikê Gunan agama punika :
Gunan ipun anggên ngeret kayun sanê kaon-kaon ( Indria – Momo ) ngantos jadma punika becik ( suci ) ring Jadma lianan wiadin ring sarwa mahuripê ring jagatê ( tan kumira-kira rialaning sarwa prani ).
III.     Punapikê agama punika :
A.  Agama punika pelajahan sanê patut tur suci sanê kaicên antuk para Rçi-rçi anggê nuntunin imanusa pacang molihang kerahayuan sekala niskala.
”Sang Hyang Çruti – muang Sang Hyang Semerti dharma ta ngaran ika “
artin ipun : Wêda – wêda sanê kaicên antuk Sang Hyang Widhi sanê kapireng antuk para Rçi, kalih wejangan-wejangan saking kahyun para rçi, punika sami patut tur suci.
B.  1.   Artin Saking Aksara :
Agama, bebaos Sansekerta, kawit saking baos         Gam = Memargi, polih pengater a miwah pangiring a, dados krunakriya “ A g a m a “ sanê mapiteges margi budal, Pelajaran agama ngicên iraga pitunjuk marginê budal mangda presida rahayu manggihin swarga amoring Acintya, mewali malih ring sangkan paraning Sarat.















Indik molihang pauningê punika, wênten tigang pemargi, kawastanin “ Tri Premana “
1.   Pratyaksa – Premana       =    uning melarapan saking muktiang sekala
2.   Anumana – Premana      =    Uning melarapan saking Ciri-ciri
3.   Agama – Premana            =    Uning melarapan saking piorah anak sios sanê patut kagege.
2.   Arti saking Tetampên
Manut tetampên kapitegesang taler agem-ageman sajeroning dados manusa. maka panuntun pacang ngardi kerahayuan sekala niskala.
IV.    Pepalihan Agama punika wênten 3 paos lwir ipun :
a.   Agama/Ambek ;
Percaya ring Sang Hyang Widhi, Atma, Karma-Phala, Punarbhawa : Moksa (panca-sarada).
b.   Igama/Idep  ;
Tata-susila, pidabdab negara kerama (adat-adat), sesana-sesana, hukum perdata/pidana.
c.   Ogama/Ulah
Indik mekarya bebanten, palinggih-palinggih/pura.
















V.     Uger-uger Agama sanê sinanggeh patut maduê :

1.   Tattwa                                 ( Panca-serada )
2.   Buku Suci                          ( Wêda )
3.   Genah Suci                       ( Kahyangan/Pura )
4.   Upacara                              ( Yadnya )

VI. Pelaksanan Agama punika kaupamiang :

Agama                       :              Pantun ( Padi )

1.   Tatwa                                  Manik
2.   Susila                                  Beras
3.   Upacara                              Kulit

  1. Kaping siki sanê pinih buat ring sajeroning pelaksanaan agama punika ”Tattwa”
  2. Kaping kalih indik  “ Kasusilaan “ sanê kaunggahang ring buku-buku suci.
  3. Kaping tiga “ Upacara “
Upacara punika sampun kawisêsa antuk adat, sanê tan langgeng (dados obah) manut ring : Desa (genah) Kala (masa), Patra (kawêntenan).
















Maka dasar kepercayaan Agama Hindu Bali, mewasta “Panca-serada “ luir ipun :
1.   Brahma                =    Percaya ring kawêntenan Ida Sang Hyang Widhi ;
2.   Atma                     =    Percaya ring kawêntenan Ida Sang Hyang Atma sanê malingga ring sehananing Mahurip ;
3.   Karma                  =    Percaya ring kawêntenan Karma-phala, sanê pacang nyihnayang kaon becik penadosanê;
4.   Samsara /            =    Percaya ring sangsaranê numadi ;
Punarbhawa
5.   Moksa                  =    Percaya ring Kamoksan mukti  Nirwana ;

SINOM  ”PANCA –SARADA “
 


1.    Pakukuh  dasar agama, Panca Sarada kapuji, Sanê lalima punika, Brahma Sang kaping Singgih, Atma  sanêkaping kalih, Karma kaping telu mungguh, Samsaranê kaping empat, Moksa kaping lima sami, buat sasuduk, Bapa jani mari tatas.
















2.    Brahma pakawit ngadakang, Sedaging Jagatê sami, Maring Wêda Ida munggah. Asiki boya kekalih, Pirengang jua apang pasti, Sang Hyang Tunggal nê kawuwus, Ekam Adwityam Brahma, Ida sanê kaping singgih, Pinih luhur, Uttamaning Hyang Suksema.

3.    Kaloka Hyang Widhi Wasa, Ngawi wenang maka sami, luput tan kahanan mala, Langgeng tan kehanan Gingsir, Tan parupa tan pekawit,  Sepi sunia meraga suung, Yadin Surya Bulan Bintang, Ida kinucap mekardi, Welas Kahyun, Ngadakang sapari polah.

4.    Mabinayan turah nyambat, Ada ngorahang Hyang Widhi, Prama Çiwa Narayana, Sakita karep Ngadanin, sujatinyane Abesik, Kasungkemin Ajak liyu, Keto Cening Apang Tatas, Manut kadi Ling ning Aji, Sang Hyang Tuduh, Ane patut ngawiwenang.

5.    Ne Malu Kadanin Atma, Jiwatma Sajroning Urip, Langgeng tan Kahanan Baya, Tuara nawang madan mati, Anê Watangan Mati, Angga Sarira Pengaput, Upami kadi Kungkungan, Jiwatma Rumasat Kedis, Yaning Lampus, Jiwatma Suba Matinggal.















6.    Angga Sarira rumasat, Penganggênê suba dekil, buwuk lecek patut kutang, Nto tuah kadanin mati, Jiwatmanê ninggalin, ngentosin ngalih pesaluk, Numadi kemercepada, matinê mula pesalin, buin hidup nto madan Punar-Bhawa.

7.    Awanan madan Samsara, Sawirêh Ceceh Numitis, kabatek baan Indria, Rajah Tamahê mamurti, nu lantud ninggal gumi, kamomonê sanget negul, Kasugihanê makerana, Ngingetang Somah mekadi, Pianak, Cucu, Ngawe lantud dipejalanan.

8.    Sampun Ceceh buin tulak, dadi Manusa numitis, tong sêngeh tekên ketatwan, Kasengsaranê Numadi, mara lekad Barbar ngeling, Siptan Samsara tumuwuh, Resepang Cening dibasang, apang da salah tampi, demen hidup, pradê nepukin samsara.

9.    Nê Madan Karma  Laksana, Sajeroning kantun mahurip, Jelê melah Panglaksana kawekas pacang puponin, Yan Rahayu Pekardi, Sinah Rahayu katepuk, Yaning Jelê pelngelaksananê, tan Rahayu pacang kepanggih, Ala Hayu, Nto babuatang Karma Phala.















10.     Kadi Angganing Tetanduran, Nê mamula tuwah muponin,  Phalan Pekardinê suba, mawanan lekad Numitis, Tuara dadi lêmpasin, patut nampedang pamupu, Jelê melahê kawekas, Phalan laksanenê jani, tuara luput, nepukin suka duh kita.

11.     Phalan Laksanenê lawas, Nê jani patut puponin, tuara nyandang maseselan, sawirêh tuah mula pekardi, Renayang Menampênin, Nê jani buin Pahayu, Masedana Paidepan, Ening Jati Sai-sai, Sida Ngelus talin Panegulan lekad.

12.     Anê Kasinanggeh M o k s a, Panglepasan Manumadi, Papinceran mati lekad tan bina Cakran Pedati, Kalinderin Sesai Lekad Mati buin Hidup, Sabran nepukin Samsara, Kasukanê jani alih, maring Suwung Lampahin baan ka – Moksan.





















I.    B R A H M A N


Ekam Ewa Adwityam Brahman = Asiki sanê luwih boya kekalih Ida Sang Hyang Widhi, Manut Wêda, Ida Wantah Asiki, Nanging Pesêngan Ida Sanê katah, Ida Wênten ring dija-dija, meraga Wyapi Wyapaka, Wênten ring sehananing sane wênten.
Ida meraga Suksma tan merupa, Nyidayang ngardi sapakahyun, Jagat kalih sedaging jagat sami saking pekaryan Ida.
Bhatara Brahman, Wiçnu, Çiwa, Peragayan Ida Sanê Tunggal, sanê mapiteges : Ngardi, (Utpeti), Miara (Stiti), Ngerusak (Mrelina).
Yaning wênten Arca² ( Prelingga²) Mapiteges Genah ( Uleng) Pengastitinê Ring Ida.
Kawêntenan  Sekala Kejatian Ipun Prabot pitulung Pengastitinê ring Ida, Sajeroning I Manusa kantun krang pageh pekahyunê.
Kaungkur yan sampun kuat tan malih nganggên wantuan sekala sampun nyidayang pengantinê ring Ida kandugi kantos rawuh ring tingkatan Moksa.

















SINOM  ”  BRAHMA  “

 


1.      Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Wantah Mapragayan Tunggil, Nanging Mapesêngan Katah, Sara Lêdang Ngewastanin, Duaning Ida Dahat Luih, Nyidayang Ngardi Sekahyun, Ida Meraga Suksema, Kasungkemin Sareng Sami, Dahat  Asung, Ring Sang Pagehing Kadharman.

2.      Ekam Wam Adwityam Brahman, Asiki Boya Kekalih, Parab Ida Maring Wêda, Nê Kasungsung Sareng Sami, Nangingkê Sios Pemargi, Tatujonê Sami Guluk, Pengaptinê Ring Ida, Ida Pacang Manywecanin, Ring Sang Nyungsung, Medasar Kahyun Nirmala.

3.      Ida Wyapi Wiyapaka, Ebek ring sedaging Gumi, Irika Ida Malingga, Tan Kosek ring Genah Alit, Taler Ida Tan Gingsir, Tan Coloh ring Genah Agung, Ida dahating Suksema, Asih Ring Sehanan Suci, Mangda Pangguh, Tegegang Ngamong Kadharman.


















II.  A T M A

Sang Hyang Atma meraga Suksma, Tan Kahanan Baya Pati.
Ida Nyidayang magingsir-gingsir, sekadi Iraga Magentos Penganggê sane sampun uêk, raris Magentos saking sane baru,. Sapunika kepercayaan Sang Nganut Agama Hindu, ring kawêntenan Sang Hyang Atma.

GINANTI “ A T M A “


1.      Sang Hyang Atma Nê Kawuwus, Ring Sajeroning Mahurip, Ida Dahat Mahutama, Tan Kehanan Baya Pati, Dêning Peragayan Suksma, Kadi Suksma Sang Hyang Widhi.

2.      Emban antuk Budi Sadu, Budi Satwanggên Nasarin, I Trikaya Parisudha, Maka Jalaranê Luih, Anggên Bekel Sang Hyang Atma, Mantukê Kejagat Suci.

3.      Sang Hyang Atma Sida Lanus, Polih Linggih Sanê Becik, Kungkur Yan Malih Mangjadma, Sinah Dados Anak Luih, Turunan Atma Mahutama, Saking Pekardinê Nguni.















III.  K A R M A


Karma punika maka bekel Sang Hyang Atma sane Pacang Nyihnayang kawon becik penadosanê / panumadianê pungkuran.
Maka Cirin Ipun, sekadi wênten anak embas sane bagus/jegêg, bocok, ririh, belog, Cacad, Sêswata                   ( Sampurna, miwah sane Siwosan ).
Yan parade becik – kaon pawetwan punika kasinahang antuk Ida Sang Hyang Widhi, ngudiyang Ida Pilih kasih, Punika maka cihna becik kaon punika boya sangkaning pekardin Ida Sang Hyang Widhi, Mula sangkaning bekel Sang Hyang Atma, sane kebakta saking duke mahurip riinan.
Duaning asapunika, Yan pacang mamuatang pikolih sanê becik, mangkin patutê mepekardi sanê becik seakêh-akêhnê mangda Sang Atma polih linggih sanê becik.

Karma punika mepalih dados kekalih :
a.      Budi     - Karma   =       Pengaruh ipun ring Jadma
b.      Manah – Karma =       Pengaruh ipun ring barangê sanê (Kepradnyanan)                                  kekaryanin
















Petemuan Ibudi – Karma ring Manah _ Karma punika, Nadosang Manusa sanê Ririh tur mebudi Utama.

1.        Patut Mabudi – Pekerti sanê Becik
2.        Patut Mênget ring Pekaryan
3.        Patut Satya ring Pekaryan ( Kewajiban )
4.        Patut Percaya ring Raga Sarira.
5.        Patut Ngalimbakang Pauning.

ADRI  “  KARMA PHALA “

 


1.        Maka Bekel Sang Hyang Atma tuhu, Sarin Pegawênê, ento sangu bekel mulih, Boya ja                  Ipangan Kinum, Miwah Penganggênê murub Ento  tuwah anggên dilemah, Makejang ta tan Paunduk, DisubanêCening Matinggal, Kasugihan Tan Paguna.

2.        Pianak Somah Yama Braya Liyu, Ngateh Kesemenê, Pada Mekelin Ban eling, Disubanêpada Mantuk, Cening laut pati entul tuara tepuk ban Marganê, Angen-angen Ngelah Liyu, Sanêjati tan Pesaja, Bas Sanget Ban Ngamomotang.
















3.        Dwaning Kêto Cening Melah Ngarungu, Dabdabang bekelê, Anê Uttama Kardinin,Kotaman Bekelê Mantuk, Ngawê Kasukan Satuwuh, Da Mangulah Sakalanê, Sekala Niskala Ruruh, Dasarin Ban Kanirmalan, Kadi ling ning Hyang Agama.

































IV. SAMSARA / PUNARBHAWA


Jadma punika Wetu saking kalih Bagian / paos :
1.        Raga Çarira sane tan Langgeng, Wetu saking Panca Mahabhuta.
2.        Suksma Çarira wiadin Atma sane Langgeng, Wetu saking Sang Hyang Widhi.

Atma punika langgeng tan kahanan Baya-Pati. Sanê  kabawos padem jatin ipun Sang Hyang Atma meraryan pakaryanê ring Raga Çarira sane kagenahin punika, Nê mangkin sampun matinggal.
Raris Sang Hyang Atma ngelanturang Pekaryannê ring Jagate Suksma sane banget kabecikanê ring Jagatê puniki.
Yan sapunika punapi awinan Sang Atma nyak malih mawali kejagatê sane kabawos kaon ?.
Asapuniki awinannya Antuk :
a.        Sang Hyang Atma kantun Maduê tugas  sane patut kelanturang ring jagate puniki.
b.        Sang Hyang Atma patut nerima pikolih pekardinê duke Mahurip riinan, sane kewastanin Karma Phala.















Karma Phala puniki tan dados pacing Lêmpasin ring Sang Sapasira ugi. Pawetuannê mangkin kasinahang antuk laksananê riinan pakardinê mangkin pacing nyinahang pawetuanê pungkuran. Sapunika terus pemargin ipun, ngantos molihang ring Tingkatan Moksa wawu wusan. Dwaning yan sampun polih linggih sane langgeng tan keiket antuk Punarbhawa malih, Dening Sang Hyang Atma Sampun Awor ring Sang Hyang Suksma  (Widh).i

SINOM  “ SAMSARA / PUNARBHAWA “

1.      Punarbhawa Panumadian, Mula Pekardin Hyang Widhi, Melarapan Karma Phala, Samsaranê Manumitis, Nê tuara dadi kelidin, Indriyanê sanget Negul, Tan Sêngeh ring Katatuan, Bas Kademenan Numadi, Twara Ngitung, Panes Baranê dilemah.

2.      Jani Cening Jwa Dabdabang, Apang Tatas tekên Indik, Talin Panegulan Lekad, Ka Moksanê Jati Luwih, Awor Ring Ida Hyang Widhi, Sepi Sunya Jagat Suwung, Manggih Kasukan Setata, Malingga ring Jagat Suci, Terus tumus, Suka Sekala Niskala.

















V.   M  O  K  S  A


Moksa wiadin Nirwana mapiteges  : Sampun sida lepas saking  panegulan Punarbhawa.
Moksa puniki tatujon sanê pinih luwih, ring sajeroning Peplajahan Agama Hindu.
Moksa puniki wênten Tigang Tingkatan lwiripun :

MOKTA    =    1.   M o k s a        =    Kantun Mesawa kadi biasa
                        2.   Adi Moksa     =    Sampun tan Pesawa nanging kantun melaad Awu wiadin sane Siosan.
                        3.   Prama Moksa=   Sampun tan Pesawa tan Pelaad.
Para Reçi sane sampun molihang Ka Moksan,
1.        Empu Kuturan
2.        Empu Bradah
3.        Dukuh Sogra
4.        Pedanda Çakti Bawu Rawuh
5.        Miwah katah malih sane


















SINOM “ MOKSA “

1.      Yan Sampun sida Ka Moksan, Tan Pacang Manumadi Malih, Tan kaiket Punarbhawa, Dening sampun meraga Suci, Suksmanê Jati Luwih, Sampun Rawuh nê Katuju, Kasukanê di Niskala, Dahat Langgeng Kapuponin, Saswen Ipun, Pacang Mangguhang Kasukan.

2.      Yaning Sampun Pekhyunan, Saking Pituduh Hyang Widhi, Pacang Madegdegan di Jagat, Sajeroning Jagatê Kali, Raris Kutus Numitis, Nabdabang Jagat Mahayu, Pang sida Keretha Raharja, Sedaging Jagat Sami, Nê Kawuwus, Awatara Mahutama.

S U S I L A

Teges bebaos Susila punika yan manut arti Aksara : Su = Becik. Dados mapiteges Tingkah – laku wiadin Laksana sane becik.
Minab riin Artin ipun Asapunika, Nanging Yan Manut Kecap Agama Wiadin , Pangeweruh negara Kerama   ( Ilmu Pemasyarakatan ), Pamuput dados mapiteges budi pekerti sanê becik, Boya ja ring Laksana kêwanten, Nanging ring Laksana kalih budi sanê becik.














Mungguhing indik kasusilaan ring Wewengan Agama punika kaunggahang ring buku² ( Lontar ) Suci, Laksana sanê Mimpas ring Pituduh punika, Kabawos            “ D o s a  “
Kasusilaan Agama Hindu, Mejalaran saking                    “ Karma-Phala” kasinanggeh ring wawu medalê punika :
1.      Mabekel “ Karma Wasana “ Inggih punika tampak²                ( laad )  karma Phalanê duk lekadê riin.

2.      Kewêntenanê “ Awidya “ Mameteng Karma Wasana punika mabina binayan manut ring Laksananê riin.

Ring sajeroning Huripê mangkin jadmanê punika melaksana sane pacing nyihnayang kaon becik penadosanê kaungkur manut ring laksananê soang-soang. Sangkaning punika awinan Agama Hindu punika ngawêntenang palet-palet ( Undang-undang ) pidabdab kaon becik indik laksananê wiadin Upacara.
Sajeroning Agama Hindu, ngicen têtêkan ala kalawan ayu. Imba-imba punika patut pinehin sareng² encên sane patut wiadin tan patut keanutin. Paindikan punika kasukserah ring Sang ngelaksanayang manut ring tetimbangnê soang-soang medasar saking panglokika sajeroning ngawêntenang pabinayan kaon becik.














DASAR-DASAR PANGLOKIKA Punika :

1.      Tri Peremana : Manut ring Kawêntenan :
1.        Dêsa         =          Genah
2.        Kala          =          Masa
3.        Patra         =          Kawêntenan

II.      Tri Kala / Tri Samaya :
1.      Atika                  =    Kawêntenan sanê riin
2.      Nagata              =    Kawêntenan sanê pacang rawuh
3,      Wartamana      =    Kawêntenan sanê mangkin.

Metu sangkaning pidartanê ring ajeng penganut Agama Hindu punika boya ja sawenang-wenang pacang nyihnayang kaon becik laksananê.

Maka Dasar Kesusilaan Agama Hindu :

TRI – GUNA

1.      Budi – Satwa  - Dharma

Lekahang saking Ibudi Satwa punika, êbek ring kamêngetan. Terang bersih, Nyidayang maminehin sehananing laksana Dharma medasar saking kahyun suci,












Saking irika wetu Sang Hyang Agama, Tata Susila, Tata Kerama ( Adat ) sanê kaanggên  sesuluh ring negara kerama.
Seneng maurukin tutur kasuksman ( dyatmika ), seneng mapitutur sanê mapikenoh ring Anak katah, miwah tan pilih kasih.
Seneng ring kebersihan Raga, Penganggê, Ajeng-ajengan miwah genah. Seneng ring ajeng-ajengan sanê mes miwah manis, Bebaos kalih laksana sanê jujur semalih tan maren ngaptiang kerahayuan negara kerama.
Saking Ibudi – Satwa punika ngawetuang Tri Kaya Parisudha.

2.      Budi – Rajah = Kama ( Kesenengan )
Saking Ibudi Rajah punika ngawetuang kahyun meled ring sehananing sanê kekantenang becik.
Seneng Ngutsaha ( Mekarya ) becik wiadin kaon. Seneng ring sanê ngajum miwah Gedeg ring sang nungkasin. Seneng dados pimpinan. Bebaos kalih Laksana serahina meduwurin kêwanten, meminehang sanê siosan  sami soran ring raganê.
Seneng ring Ajeng-ajengan miwah Penganggê sanê becik ² / mahel ².
Budi Rajah punika  sanê Nyusup I Dasêndria.














3.      Budi – Tamah = Artha
Saking Budi punika ngawetuang kelengitan  kalih kabingungan. Cedang sematra, Napkala Amangan – Anginum miwah nuju ngulurin Indria.

TRIKAYA PARISUDHA

Trikaya Parisudha, Tigang Pemargi sanê kawetuang antuk Ibudi _ Sattwa, lwiripun :
1.   Kayika         =    Laksana sanê Becik,
2.   Wacika        =    Bebawos sanê Jati / Jujur
3.   Manacika    =    Kahyun sanê Suci / Nirmala

SINOM

“ TRIKAYA PARISUDHA “

1.   Trikaya  Parisudha, Tingkahê tetelu Jati, Wetu saking budi Sattwa, Wesananê ngawê Becik, Kayika Laksana luwih, Wacika Bebawos Sadu, Manacika Kanirmalan, Kahyun Suci Jati ening, Nyandang tuju, Anggên ngemban Sang Hyang Atma.

2.   Kayika Mangkin Kawitang, Nyandang Bobotang Puponin, Eda Ngosa Gelah Timpal, Nguguanin Tingkah Memaling, Eda Memati-mati, Nyakitin Sarwa Tumuwuh, Tingkahê Dratikrama, Nê Tuawa Nyandang Takonin, Smara Dudu, Ngawê Buut di Pekraman.













3.   Wacika Jani Sambatang, Uttama Sajroning Munyi, Eda Mobog Mamisuna, Da Ngetahang Rawos Pingit, Mamunyi Plapanin, Eda Bangras Pati Kacuh, Ngawê Anak Duhkita, Mamisuh Cemer Impasin, Ento Mungguh, Bebacakan Wakcapala.

4.   Manacika Ngaran Manah, Manahê Nirmala Suci, Suci Tan Kahanan Loba, Loba Idep Irihati, Hatinê Mamusuh Sengit, Sengit Tekên Anak Payu, Payu Wetu Manah sasar, Sasar Idepê Mamurti, Murka Punggung, Punggel baan Kanirmalan.

I.  Mangda Melaksana Sanê Becik

  1. Sampunang Memati-mati
  2. Sampunang Memaling
  3. Sampunang Ngelaksanayang Semara dudu

II.  Mangda Mebawos Sanê Jati / Jujur

  1. Sampunang Bobab
  2. Sampunang Ngetahang Rawos Pingit
  3. Sampuang Memisuh
  4. Sampunang Mebawos Bangras















III.  Mangda Mapakahyun Sanê Patut
  1. Sampunang Loba
  2. Sampunang Memusug – musuhan
  3. Sampunang  Meminehin sanê Kaon²

Ia.        Sampunang Memati-mati
Manut Agama Hindu Percaya ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Punika Kawitan Tunggal ring sehananing Mahurip ring Jagatê, duwaning jagat kalih sedaging Jagat sami saking pekardin Ida. Duwaning Asapunika I Manusa Patut merasa Menyama ring Sang sapasira ugi sehananing Mahurip. Kadi Munggah ring Sarascamuscaya : “ Kadi sih ta ring Awak Pwa Sih Ta ring Lên “ artinipun : Neresnain Anak sios, kadi Neresnain raga Sarira. Melarapan antuk punika tan patut ngemargiang Wirosa, Memati – mati, Nyakitin kalih Penjajahan ring Jagatê,
Nanging yaning Memati – mati pacang ke-anggên Meyadnya, kedadosang  antuk Sang Hyang  Agama.

Ib.        Sampunang Memaling
Pemargin punika banget Pacang Ngawinang Rug ring Negara Kerama, Sarascamuscaya ngunggahang kadi sor puniki : :














1.      “ Ksayan Ikang Papa Nahan Prayojana “ artin ipun : Icalnê  kemelaratan punika sanê dados tetujonê usaha.
2.      “ Parartha Tan lên donan Ikang jagat “ arti ipun : Kardinin kagemuhan Jagat puniki anggên kasukan sareng ( Magotong royong ),

Kadi unggahan ring ajeng, banget ring sane during punapi malih sanê sampun. Lêdang ngranayang pekaryanê puniki dêning mawesana tan rahayu tan maduwê kadegdegan kahyun. Mangda molihang kadegdegan kahyun, rereh karya sane becik manut pituduh Agama, tuyr jemet ngawuwuhin pauning anggên Sanjata sajeroning Mahurip.

Ic.        Sampunang ngelaksanayang Semara Dudu
Sang Hyang Semara musuh sane pinih Sakti               ( Wisêsa ), Yan Sampun keni kagoda tan êling ring punapa – punapi. Punapi malih Manusa, Dewa lilih antuka.
Yaning kirang Yatna ring raga, sering memanggihang, Sangsara antuka, Tan kidik anak memangguhang kasengsaran antuk gegodan Sang Hyang Semara sane saking kirang keyatnan.














Yaning sampun paingan dehe / teruna kagoda antuk Sang Hyang Semara, Becikan gelisang  merangkat, Rereh karma sane jati-jati saking kahyun suci, pacang  nandang suka duhka sajeroning parobahan.
Istri sane jati Uttama nyediang raga ring anak lanang asiki. Nista kapineh yan dêwêknê kewawa ring anak lanang lintangan ring asiki.
Upami : Dêwi Sita, Ni Layon Sari, miwah sane siosan katah malih.
Dwaning asapunika, anak istri sane jati luwih, patut yatna pisan pacing nemuang karmanê Patut miwah tepet ring semaya ( Satya wecana ).

























IIa.       Sampunang Mobab
Yan sampun kantos tan kagega, sahananing usaha sinah tan mresidayang kalih sinah sampunang akêhan janji miwah bebawos pacing polih alangan. Dwaning asapunika sane tan mapikenoh sane ngawinang tan nyidayang nepetin, kandugi kirang argan raga.
Yan sampun asapunika ring negara kerama dados huripê tan mapikenoh.

IIb.       Sampunang ngetahang Rawos sane pingit
Yan sampun seneng ngetahang kawêntenan timpal sane pingit, sinah pacing ngawetuang meseh.
Yan sampun katah madu meseh, sinah Huripê tan mapikenoh punika mapiteges tan sayang ring raga.
Pacang ngalêmpasin  patungkas kalih mesehê ring negara – kerama, sampunang mobab, mamisuna miwah ngetahang kapingitan anak lian.

IIc.       Sampunang Mamisuh
Ngemedalang bebawos sane ngacuh sampun mimpas ring peplajahan Agama, punapi malih pacing memisuh.














Jadmanê saking wawu embas sampun mabekel “ TRIGUNA “ Budhi Sattwa Rajah kalih Tamah. Dening asapunika perlu pisan polih peplajahan budhi pekerthi, mangda budhi Sattwanê kuat, kandugi nyidayang mapineh, mebawos, kalih melaksana sane becik. Mangda sampun kekuasa antuk Ibudhi Rajah, Tamah.
Melarapan saking Bebawos kalih Laksana sane kaon, ngawinang sang kekeninin dados uyang, tan becik ngajengan kalih sirep. Punika sampun ngelaksanayang Himsa ( memati – mati wyadin nyakitin ), saking bebawos kalih laksana sane kawon.

IId.       Sampunang Mebawos Bangras
Melajah M e b a w o s, risampunê uning, mebawos mangda becik ( darsana ).
Bebawos punika pacing kagegeyan sampun mapikenoh ring anak katah ( Negara kerama ).
Anakê sane mebudhi luhur, mebawos rikala wenten pikenoh tur pikenoh punika pacing ring anak katah, kandugi punapi sane kebawosang kagega ring Negara kerama. Yaning wênten sane tan ngega sinah anak sane memanah tan rahayu ring negara kerama punika.














 IIIa.     Sampunang Loba
Manahê sanê loba punika pacang memerihang keuntungan  ipun ndêwêk, Ipun tan suka ngantenang  anak sios sane becik. Kalintang  salah pekantenanê, Yan sampun anak sugih nguluk – uluk ring anak tiwas. Manah kalih laksana sane asapunika, rumasat ipun numadakang mangda anakê sane tiwas padem kesedukan.
Ipun lali ring Agamanê, sane katinut ngandikain  ngemargiang Triparartha : Dana Asih ring anak tiwas, ngaturang punagi ringanak sane mekarya kabecikan     (berjasa) ring jagatê, Astiti Bhkati ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Kalih ngamargiang  Dharma – Susila ring sehananing Mahurip ring Jagatê.

IIIb.      Sampunang Me – musuh ²an
Laksananê punika banget ngawinang kapocolan ring pacang ngardin kemajuan ring Negara Kerama.
Yaning akêh meduê m u s u h,  sehananing usaha tan mresidayang memargi becik, dêning tan polih peadung ring sajeroning Negara kerama,. Yaning kantes asapunika, Huripê tan pearga, mearti tan saying ring urip.
Mangda sampun asapunika, patut  kahyunin bebawos kalih laksana sane becik tur kepatutang ring anak katah.













IIIc.      Sampunang Maminehin sane Kaon²
Indik kaon becik êbek ring jagat sane pacang  nyusupin ( Mempengaruhi ) Imanusa yaning jadma punika kantun  ring sajeroning tingkatan Tamah, gelis pisan suluk ( anyud ) ring sahananing sane kaon². Yaning Jadma punika ring tingkatan Rajah, ipun nyidayang minayang kaon becik. Yaning Jadma punika sampun merasa bagia yan sampun sajeroning negara kerama melaksana sane becik , sane mapikenoh ring anak katah, semalih tan maren ngardi kerahayuan jagat.

SAD GUNA
Sad guna, Nemnem bebacakan pemarginê sane becik, sane kawetuang  ring Ibudhi Sattwa luir ipun :

1.         Sandhi        =    Wicaksana minehin sane rimbit ²
2.         Wigraha      =    Akêh meduê timpal sane jati satya.
3.         Jana            =    Satya ring bebawos  kalih laksana
4.         Sana           =    Dueg ngenahang (ningkatan) raga
5          Dwêsa         =    Pradnyan Macecidran
6          Sraya           =    Dueg ngalih timpal sane jati satya.















GINADA “ SAD GUNA “
 


1.         Nemnem bacakan Sad Guna, Kerahayonê keapti, Utsahayang to saratang, Masedana Idep sadu, Sanê jani Bapa macak, Besik – besik, Sesuduk madan Sad Guna.

2.         S a n d h i  madan wicaksana, Minehin nê rimbit-rimbit, Sêbet ririh matetimbang, Encên ngranayang pakêweh, Tuara taên mangobetang, Yadin sukil, Gampang baan Ngalaksanayang.

3.         W i g r a h a madan pasihan, Ngelah kanti liyu gati, Demen ngalih paswitrayan, Pasobaya Saling tulung, Mangranayang dadi êlah, Menangkepin, Sekancan musuhê galak.

4.         J a n a Tuwonê mabikas, Tong  Taên ngelongin janji, Kukuh tekên Rerasaan, Mawanan dadi kagugu, Nyama Braya kapitresna, Ngidep Menyi, Tong bani mengkas kakencan.

5.         S a n a duegê maningkah, Ngaba awak sêbet ririih, Wicaksana Macacidran, Yadin tongosê semput, Nyidayang masih malêngkas, Tur makelid, Luput tan kataman baya.













6.         D w ê s a ririh madedugan, Celang sêbet tur caliring, Nyalanang Pangindrajala, Ngê kanang musuhê nungkul, Rep Sirep asing metanggal, Onye jerih, Nunas Ica ngaku kalah.

7.         Sraya ngalih kekantenan, Anê dadi anggon kanti, tegul baan pasobaya, Ajak  magetih Abungbung, Paras paros marerasan, Saling tindih, Kala nepukin Sengkala.

8.         Katonê madan Sad Guna, Sawirêh bisa ngulatin, Kapitresnan Nyama Braya, Lamakan makejang asung, Ngidepang asing solahang, Mawak Sakti, Kasidên kajana loka.

























PANCA SATYA

Panca Satya,  kategegan sanê lalima sanê patut pacang lakonin, anggên dasar kasusilaan sajeroning negara kerama luir ipun :
1.      Satya Hredaya       =    Pageh sajeroning Pekahyunan.
2.      Satya Wacana       =    Tindih ring bawos.
3.      Satya Laksana      =    Pageh ring Laksana
4.      Satya Semaya       =    Tepet ring Semaya
5.      Satya Mitra             =    Tindih ring Nyama Braya.

GINADA “ PANCA  SATYA “
 


1.      Panca Satya Ucapang, Uttama patut lakonin, Anggên Suluh pakedêpan, Sajeroning dasa makumpul, Jani bacak soang-soang, Apang pasti, Melahang Jwa Mamirengang.
2.      Kawit Satya Hredaya,  Pagehê mengamong  Budhi, Asih tuhu cucud olas, Ngardi jagat pang Rahayu, Twara ngitung peteng lemah, Sai Astiti, Bhakti ring Negara krama.
3.      Ping kalih Satya Wecana, Pagehê tekêning munyi, Tindih tekên nê Rawosang, Ngaranayang anakê Asung, Nyama Braya pada lêdang mangugonin, Ngranayang êlah matingkah.













4.      Satya Laksana ping tiga, Nyemak gaê jemet gati, Manut tekên nê Rawosang, Twara taên Nyalah Unduk, Nyemak gaê kanti pragat, Ngeleganin, Nyama Braya Asung Ngajak.

5.      Nê ping Pat Satya Semaya, Twara Linyok tekên Munyi, Bawose jati setata, Ngawê legan anak liu, Kapiandel Kecagerang, Sai-sai, Dadi Imba dipekraman.

6.      Satya Mitra nê ping Lima, Tindih tekên  Braya Wargi, Suka Duhka ajak timpal, Twara taên nguluk-uluk, Sai Ngawê legan anak, Katresnain, Nyama Braya pada olas.


























T R I  M A L A


Tri Mala, puniki wetu saking keanggênan I Budhi Rajah sareng Tamah, luir ipun :
1.   Kasmala        =    Laksana sane kaon²
2.   M a d a           =    Bebawos sane kaon²
3.   M o h a           =    Manah sane kaon²

SINOM “ TRI MALA “

1.   Tri Mala bacakan corah, corahê tetiga jati, Kasmala corah Laksana, Sanê tan nyandang lakonin, Mada corahê dimunyi, Munyi bangras pati kacuh, Moha corah dimanah, Manah Loba Irihati, Ngawê Satru, Sami anakê andapang.

2.   Lekahan I Rajah Tamah, Trimala ngamimitin, Ngadakang sekancan corah, Ngawetuang  musuh sengit, Sad Ripunê raris Mijil, Sad tatayi sareng Rawuh, Kalih Sapta Timira, Musuhê ring Raga sami, Dados Satru, Pacang ngawinang Sangsara.
















SAD  RIPU

Sad ripu, Nemnem bebacakan musuhê sane ring Raga Sarira, sane kawetuang antuk keagengan I Budhi Rajah sareng Tamah, Ngawênang Momo Angkara kalih Kecorahan, luir ipun :

1.   Kama              =    Ngulurang Indria ( Momo )
2.   Lobha             =    Lobha ring pedagingan demen ngidih nguluk-nguluk.
3.   Moha              =    Bangga, Belog Ajum, Demen Junjungan.
4.   Murka             =    Kroda, Bondras (ênggal gedeg )
5.   Himsa             =    Demen, Nyakitin, Memati – mati, Nyetik / ngeracun.
6.   Matsarya        =    Irihati, Demen Misuna, Demen nyacad timpal.

GINADA “ SAD RIPU “

1.   K a m a Sanê Mengadakang, Indria Adasa Cening, Dasêndria Bacakan Momo, Sanê Ngawetuang Ulangun, Bin jebos Bapa nuturang, besik-besik, Babacakan Dasêndria.















2.   L o b h a  tuara mangemedang, Kasukanê tekên daging, Ngelobhayang gelah timpal, Yadin saking nguluk-nguluk, Kêwala suba Mabaan, Demen ngidih, Tuara Ngitung Ujar para.

3.   M o h a solahê Nê Bangga, Demen kekadênang Ririh, Rêh Andel tekên kebisan, Dadi Wetu Belog Ajum, Demen pesan Kajungjungang, Pongah Jwari, Ngendog Timpal dipisaga.

4.   M u r k a Laksananê akas, Setata maidep brangti, Gedeg kenehê jalanang, Wastu dadi ngadug – adug, Salah Tampi ênggal pisan, Babar Pedih, Andel tekên kekerengan.

5.   H i m s a tan kapiolasan, Laksana Memati – mati, Teka Wirosa ngematiang, Sewatak Sanê tumuwuh, Ngelakonin Sakewenang, Ngepêt Pati, Setata Maidep kroda.

6.   M a t s a r y a demen misuna, Irihati tidong gigis, Maricêda demen pisan, Ngadên aawak paling luwung, Makejang anakê Cadcad, Dadi hati, Ngumuk timpal tong Jangkayan.













SAD TATAYI

Sad Tatayi bebacakan Dursila sane nemnem sane kawetuang antuk keagengan I Budhi Rajah sareng Tamah, luiripun :

1.   Angraja Pisuna     =    Demen Misuna
2.   Angracun               =    Demen  Nyetik / Ngeracun               ( Memati-mati)
3.   Nunjelin                  =    Demen Nunjelin
4.   Ngamuk                  =    Demen ngamuk memati-mati
5.   Narayana               =    Demen Neluh Nêsti
6.   Drati Krama            =    Demen Angrebêni : Wong Arabi              ( Semara dudu )

SINOM “ SAD TATAYI “

1.   Sad Tatayi Kerawosang, Jelê tan nyandang lakonin, Nemnem bhuta paidepan, Angraja Pisuna siki, Angeracun kaping kalih, Nunjelin ping telu mungguh, Angamuk sane ping empat, Neranjana ping lima malih, Ping Nem ipun, Drati krama nê kaucap.
















2.   Nê madan Ngraja Pisuna, Munyi bobab ngawê lek hati, Demen Ngadakang Nê nora, Ngawê iyeg Sai-sai, Ngracun tuturang malih, Demen nuba ngawê lampus, Nunjelin Pamekas, Ngenjut Umah Jeron Widhi, Tuara Patut, Ento Pacang Laksanayang.

3.   Mengamuk Jani Ucapang, Mrajaya Memati-mati, Tuara ngelah keneh olas, Ring Sahananing Mahurip, Nuutang Peteng Hati, Biahpara hidepê bingung, Lagas Mrejaya Timpal, Tuara Ngitung beneh Pelih, Ngawê buut, Wedêsanê Sambeh Buyar.

4.   Lantaran sane ping Lima, Anrenjana Kewastanin, Sai Demen Ngutik Timpal, Ngawanin Apang Sakit, Ban Solah Neluh Nêsti, Nemnem Pepasangan Nyaru, Ngawê Pakêweh Wedêsa, Bilang laku Nyangsayain, Tong Kagugu, Nyama Braya pada Gila.

5.   Anê ping Nem Drati Krama, Smara dudu Kewastanin, Demen Ngudik Somah Timpal, Momon Idepê Ulurin, Sai Ngawê Sakit Hati Ngawinan, Pomahan setata semput , Ngawê Yeg Pakurenan, Nyama Braya pada sengit, Asing laku, Tuara Sudi Masocapan.















SAPTA TIMIRA ( Peteng Pitu )

Peteng Pitu Punyahê Sanê Pepitu sane kawetuang antuk keanggên I Budhi Rajah sareng Tamah, Sanê Ngawinang mameseh mesehan ring Negara Kerama luiripun :
1.   Kasugihan             =       Punyah antuk Kasugihan
2.   Kepradnyanan      =       Punyah Kepradnyanan.
3.   Kayohanan            =       Punyah Kebajangan.
4.   Kawangsan           =       Punyah Kewangsan
5.   Kalistuayu              =       Punyah Kejegegan / Kebagusan.
6.   Kesaktian               =       Punyah Kesaktian.
7.   Kawiryan                =       Punyah Keagungan.

PUCUNG “ SAPTA TIMIRA “
1.   Peteng Pitu, Sapta Timira Kawuwus, Bacakan Dursila, Nê Tuara Nyandang Lakonin, Cening Ayu, Pirengang jua Apang melah.

2.   Bacak Malu, Anê Madan Peteng Pitu, Besik Kesugihan Dadwa Kapradnyanan Cening Papat Telu, Kajohan lan Kewangsan.

3.   Kalistuayu, Kesaktian Kawiryan Pitu, Nê Jani tuturang, Laksananê Besik-besik, Tan Rahayu, Rêh Singsal Buta Pidepan.













4.   Wêtu Ajum, Kasugihan Ngawê Begug demen mendog-endogan, Tahu tekên dêwêk sugih, Tan pasemu, Ngandapang anakê tiwas.

5.   Nguluk-nguluk, Kapradnyanan tuna tutur, Mengkok turin bonggan, Ngadên dêwêk paling ririh, Wastu Jumbuh, Ngaku aku nawang swargan.

6.   Ngadug adug, Kayohanan Gedê Bayu, Sawirêh nu Bajang, Makejang anak endogin, Saking tandruh tekên dêwêk pacing tua.

7.   Babar Ngagu, Kewangsanê Ngagu-agu Menyihnayang Awak, Madedugan demen gati, Ngadên dusun, Kadang Brayanê andapang.

8.   Kalistuayu, Ngadê Goba Jegêg-bagus, Setata Metandang, Nyentokang Gaba Sesai, Wetu Jumbuh, Cacad timpalê Makejang.

9.   Wastucauh. Kesaktinê Mekada Jumbuh, Tingkahê Premada, Tahu Tekên Dêwêk Sakti, Dadi Bingut, Pongah Manguncarang Mantra.















10. Rencang Liyu, Kawiryanê dadi begug, Makejang andapang, ban Kesadianê Numitis dadi Agung, Setata demen Junjungang.

PAWEWEH :

PUPUH ADRI
Dahat sengka ngardi Rahayu, Ban kosek manahê, Tuara kena ban Ngitungin, Mengalih Nê Jati Tuhu, Sajroning Jagatê biyur, Lekahan Kaliyuganê, Risedek Momonê Ngungguh, Sang Hyang Dharma Ngiring Remba, Anggen Munah Watek Durjana.

PUPUH SINOM ( Pangrumrum )

Amonto baan Menyayangan,
Ajak Pules Sai-sai,
Galengin baan Kapitresna,
Dindingin baan munyi manis,
Kasurin baan Tresna Bhakti,
Saputin baan Kapitutur,
Masih Adi Twara Ngidepang,
Masin Beli Nyakit Hati,
Ratu Ayu,
Olasin Ja kudu Tityang.

Çoma Langkir, Purnamaning  Kapat,Pinanggal Masehi 17 Okto 2005
---- P’Goeg, Peguyangan ----